Lekker ipadden

Volgende week verzorg ik een dictee voor illegale tekstschrijvers, een groep Groningse tekstschrijvers die geen lid zijn van Tekstnet. Maar ik ben de beroerdste niet. En bovendien, een dictee maken, zo’n kans laat je niet voorbijgaan. Of voorbij gaan?

Mijn dictee gaat niet over te allen tijde of onmiddellijk of over het przewalskipaard. Mijn dictee zou je foutloos moet kunnen maken als je de spellingsregels kent.

Wat oriënterend gegoogel inzake de regels rond het vervoegen van Engelse werkwoorden levert een onverwachte vondst. Het werkwoord ‘ipadden’ in de betekenis van ‘met de iPad bezig zijn’.

Ik herinner me nog hoe ik moest wennen aan het werkwoord ‘computeren’ dat mijn kinderen bezigden toen ze klein waren en er een computer in huis kwam. Ik vond het een misbaksel. Het woord, welteverstaan. Maar niet veel later vaardigden wij huisregels uit rond het computeren. Niet langer dan een half uur, en niet na het eten. Nu maken kinderen ongetwijfeld ruzie over de iPad. Ik vraag me wel af of ouders bij het formuleren van de huisregels daarover die regels correct spellen. Dat is belangrijk want als kinderen hun ouders op spelfouten betrappen, verliezen die ouders hun geloofwaardigheid.

Laat ik daarom een kant-en-klare formulering voor u klaarzetten. Zodat uw kinderen u blijven geloven, ook als er een zwarte piet door de cv-installatie kruipt.

Kinderen onder de 16 mogen in dit huis voor 19.00 uur maximaal 1 uur ipadden. Ipadden na die tijd is alleen toegestaan als je ervoor niet geïpad hebt én het voor school nodig is. Daarvoor dien je een door school ge-e-maild bericht aan je vader of moeder te laten zien. Is er een mede-ipadder? Dan geldt dat het oudste kind de oudste iPad krijgt.

U ziet, niet alleen de spelling laat zich nauwelijks beregelen.

(Bekijk hier het dossier ‘De spelling van werkwoorden van Engelse herkomst’ van Onze Taal)

Zwarte zwartepietende Zwarte Pieten

Veel mensen vragen mij: ‘Wout, hoe zit dat nou eigenlijks met de hoofdletters in Zwarte Piet?’ Die onzekerheid in de samenleving is gevaarlijk en kan leiden tot een eindeloze  zwartepietendiscussie of een loodzwaar Zwarte Pietdebat of  Zwarte Pieten-rondetafelgesprek. Ik zocht het uit.

Onze Taal – de gebruikersvereniging van onze taal – is er helder over.

Volgens de regels krijgt zwarte piet kleine letters als deze benaming als ‘soortnaam’ gebruikt wordt. Dan is niet de unieke persoon Zwarte Piet bedoeld, maar een willekeurig iemand die zich verkleed heeft als de knecht van Sinterklaas:

• Bij dat bedrijf kun je goede zwarte pieten inhuren.
• We zullen nog een extra zwarte piet regelen.

Wie in deze laatste zinnen liever hoofdletters schrijft, maakt volgens ons geen grote fout. Je kunt Zwarte Piet immers ook opvatten als de eigennaam van een personage. Zo’n eigennaam behoudt altijd zijn hoofdletter(s), door wie het personage ook wordt uitgebeeld. Vergelijk: ‘Ik vind Pierre Bokma net zo’n goede Kootje de Beer als Piet Römer was.’ In deze zin behoudt Kootje de Beer (de kroegbaas uit ’t Schaep met de 5 pooten) ook zijn hoofdletters.

De Taalunie – de instantie de de spellingsregels bepaalt – is rechtlijniger. Immers, ook een kleine fout is een fout.

Als Zwarte Piet verwijst naar ‘de knecht van Sinterklaas’, is het een eigennaam. We schrijven Zwarte Piet dan met hoofdletters, net als bijvoorbeeld Sinterklaas.

• Komt Sinterklaas uit Spanje?
• Zwarte Piet stond naast hem op het dek te zwaaien.

De naam van Zwarte Piet wordt soms gebruikt om verschillende personen aan te duiden die voor Zwarte Piet spelen. In dat geval schrijven we zwarte pieten met kleine letters. De benaming is dan een soortnaam. Een vergelijkbaar voorbeeld is sinterklazen (‘personen die voor Sinterklaas spelen’).

• Matilda was verrast toen ze twee sinterklazen zag vechten om een staf.

Over het werkwoord ‘zwartepieten’ zijn de geleerden het eens. Dat schrijf je aaneen. En het voltooid deelwoord is dus ‘gezwartepiet’.

Spelling: de belangrijkste bijzaak op voetbal na.

---

 

De links:

• Onze Taal over Zwarte Piet
• De Taalunie over Zwarte Piet

De Bijbel in Gewone Taal

Onlangs publiceerde het Nederlands Bijbelgenootschap de Bijbel in Gewone Taal. In het blad Onze Taal schrijft Neerlandica Clazien Verheul over de vertaling ervan. Het is alsof je een goede schrijftrainer hoort praten: ‘Een toegankelijke tekst vraagt ook om duidelijke verbanden en verwijzingen, en een logische samenhang. Vaker dan in andere bijbelvertalingen is er in de BGT een helder verband gelegd tussen zinnen met verbindingswoorden als maar, want en daarom.’

Theoloog Wim Jansen betoogde gisteren in Trouw dat de Bijbel een religieus boek is waarin het gaat om dingen die niet te begrijpen zijn. Daar hoort een eigen taalschat bij met woorden zoals ‘scheppen’ en ‘kribbe’. Jansen schrijft: ‘Ik heb Nederlands gegeven aan vmbo-klassen. Die kinderen hadden meer voeling met symbooltaal dan menig kerkganger!’ Met andere woorden: we begrijpen meer dan bijbelvertalers denken.

Ik retweette het bericht enthousiast. Met in mijn onderbuik de emotie: alles moet tegenwoordig simpel en hapklaar en in 140 tekens. Laten we de Bijbel met rust laten. Maar ik schrik nu toch wat van de mogelijke implicaties van het betoog van Jansen. Iedere Bijbelvertaling is een vertaling. Iedere vertaling doet maar gedeeltelijk recht aan het origineel.

Ooit vertaalde men de Bijbel in het Nederlands. We hebben het over halverwege de 16e eeuw. Dat was tegen het zere been van de RK-kerk. Zij betoogde dat de Bijbellezing en de uitleg van de Bijbel voorbehouden was aan meneer pastoor. De protestanten daarentegen beschouwden zichzelf mans genoeg om de Bijbel zelfstandig te lezen. Een vertaling naar het Nederlands zou de Bijbel voor iedereen toegankelijk maken. Van het een kwam het ander.

Na die vertaling kwamen er vele andere. Zou de Bijbel in Gewone Taal niet gewoon de zoveelste vertaling kunnen zijn? Een vertaling voor een nieuwe generatie?

Couchsurfen en bankhangen

Na 5 maanden in het verre Perugona couchsurfde mijn jongste zoon deze week door Mexico. Mijn moeder heb ik al uitgelegd wat dat is. Maar haar zusjes weten dat misschien nog niet. Welnu.

Surfen is je met een plank over de golven van de zee in een moordend tempo vooruit bewegen. Je knalt van de ene golf op de andere en aan die knallen ontleen je voorwaartsgerichte energie. Couchsurfen is net zoiets. Je belt bij mensen aan en vraagt of je op hun bank mag slapen. Niet iedereen is daarvan gediend en dus zijn er tegenwoordig websites waarop je kunt melden dat jouw bank vrij is. De couchsurfer vindt op die websites zijn ideale slaapbank. Nee, dat internet is de dood in de pot voor het échte avontuur.

U begrijpt: het werkwoord ‘couchsurfen’ spreekt tot mijn verbeelding. Is het inderdaad ‘couchsurfde’ of is het ‘ik surfde couch’, ‘ik surfte couch’ of  ‘ik couchsurfte’? Op de onvolprezen lijst van Engelse werkwoorden in het Nederlands van de vereniging Onze Taal (zeg nou niet dat u nog steeds geen lid bent) vind ik het antwoord. Ze zijn weer erg coulant.

Eenmaal daar zie je opeens wat een mooie woorden we er weer bij kregen in het Nederlands. Wat te denken van bloghoppen, crossellen, retrofitten en whatsappen? Echt, als er een avond niets op de tv is, de regen slaat op het dak, de droogmolen sombert verloren en vergeten in het zompende gras en de belastingaangifte is klaar, kortom, als het zomer is in Nederland en u wilt per se lekker knus wat bankhangen, dan zou u best een avondje kunnen stukslaan met uw iPad en die lijst van importwoorden. Dat is ook avontuur.

Ondertussen hoop ik erg dat die jongste zoon van mij niet aan een van die Mexicaanse banken is blijven hangen. Want dan staan wij vanmiddag voor niks met Joris van de NCRV op Schiphol. ‘Hoe voelt dat nu?’

Bijvoeglijk naamwoorden

Frank Jansen schreef onlangs in Onze Taal een spannend artikel over het bijvoeglijk naamwoord. Mogen we dat nu wel gebruiken of toch niet? Veel schrijfwijzen beweren dat we erg, erg zuinig moeten zijn met de bijvoeglijke naamwoorden. Beetje bij beetje krabt Jansen wat van dat advies af. Hoewel? Eigenlijk blijken de attributief gebruikte uitbreidende evaluatieve bijvoeglijk naamwoorden nog hoog te scoren.

“Chocoladebruine parels van glanzend satijn gevuld met donzige slagroom” Attributief gebruikte uitbreidende evaluatieve bijvoeglijke naamwoorden: Albert Heijn is er gek op. De lezer ook.

In ‘De appel is heerlijk’ is ‘heerlijk’ een predicatief gebruikt bijvoeglijk naamwoord. Die schrappen we natuurlijk niet. Dus de attributieve kunnen weg? Nee, nee, zegt Jansen. In: ‘Sneeuwwitje koos de rode appel’ is ‘rode’ belangrijke informatie. Ze had ook de gele kunnen kiezen. In: ‘Sneeuwwitje zette haar tanden in de rode appel’ is ‘rode’ waarschijnlijk veel minder zinvolle informatie. De eerste vorm is beperkend, de tweede uitbreidend. U voelt hem: de beperkende attributieve bijvoeglijk naamwoorden moeten we ook lekker laten staan.

Jansen perkt het advies nog verder in. Er zijn informatieve bijvoeglijk naamwoorden, evaluerende bijvoeglijk naamwoorden en schaalbare bijvoeglijk naamwoorden. Informatieve bijvoeglijk naamwoorden bieden essentiële informatie. Denk aan ‘glazen’ in de zin: ‘De mannen in het glazen huis aten stiekem een broodje.’ Een evaluatief bijvoeglijk naamwoord is bijvoorbeeld ‘indrukwekkend’ of ‘magnifiek’. Ze bevatten een persoonlijk oordeel. De schaalbare bijvoeglijk naamwoorden drukken geen vaste eigenschap uit maar ook geen persoonlijke waardering. Ze drukken de afstand tot de norm uit. In het zinnetje: ‘Vanaf de hoge wierde van Leermens heeft u uitzicht over het Groninger land’ is ‘hoge’ een schaalbaar bijvoeglijk naamwoord. Immers: wat is hier hoog? De evaluatieve en de schaalbare attributieve bijvoeglijk naamwoorden kunt u vaak wel schrappen.

Maar dan neemt het artikel een verrassende wending: Jansen introduceert de lezer. U weet wel. U. Pander Maat, een collega van Jansen, liet lezers twee reisgidsen lezen. Een reisgids waarin hij woorden als ‘adembenemend’ en ‘schitterend’ achterwege liet en een reisgids waarin hij de schaalbare of evaluerende attributieve bijvoeglijk naamwoorden wél gebruikte. Wat blijkt? Die malle lezer waardeert die evaluerende bijvoeglijk naamwoorden eigenlijk wel. Hij krijgt zin in in vakantie.

Het hele artikel vindt u in Onze taal, november 2012. U bent ongetwijfeld lid van Onze Taal. Niet? Klik hier

Senioriteitssignaal

Frank Jansen wijst in Onze Taal van september op de problemen bij het schrijven voor ouderen. Zodra je namelijk het beestje bij de naam noemt, wijst dat beestje je tekst radicaal af. Wie denk je wel dat je voor je hebt! We zijn nu eenmaal geneigd om onszelf te vereenzelvigen met datgene wat we willen zijn. En maar zelden is dat ‘oud’.

Maar ze zijn wel belangrijk, die vitale plussers, die actieve senioren, die ondernemende vrijgestelden. Ouderen zijn rijker dan ooit en dus big big business. Hoe pakken copywriters het aan als ze iemand van 70 een reisje aan willen smeren? Jansen legt uit dat we dan  senioriteitssignalen gebruiken. Ik kende het begrip niet. Maar ik smeer ouderen ook maar zelden een reisje aan.

Senioriteitssignalen zijn piepkleine brokjes informatie waaraan ouderen zien dat de tekst voor hen bedoeld is. Je noemt dus het beestje niet bij de naam. Het beestje ontdekt zelf dat hij aangesproken wordt. Veel effectiever. Jansen lardeert zijn artikel met prachtige voorbeelden. In een reisadvertentie schrijft men bijvoorbeeld: ‘Fietsen of wandelen in je eigen tempo’. Het gaat hier om ‘je eigen tempo’. De goede verstaander signaleert onmiddellijk: dit is voor 70 plus. In een andere advertentie schrijft men ‘Lekker in je lijf betekent voor iedereen iets anders. De een wil graag een paar kilootjes kwijt, de ander wil zich graag vitaal voelen en voor weer …’ Het senioriteitssignaal is hier ‘vitaal’. Inderdaad. Zodra dat woord opduikt, weten we hoe het zit. Andere senioriteitssignalen zijn bijvoorbeeld ‘rustig’, ‘lachrimpeltje’, ‘klassieke sfeer’ en ‘van alle gemakken voorzien’.

Zijn dergelijke signalen er ook voor andere doelgroepen? Ongetwijfeld. De eerste die me te binnen schiet is de kreet ‘check de site’. Ooit hip onder de wat oudere jeugd. Daarna door een ijverige copywriter gebruikt voor de jongere jeugd. Inmiddels zullen deze doelgroepen dat signaal niet meer herkennen. Maar als senioriteitssignaal kan het nog best: ‘Hey vitale plusser, check de site’